حرف شمال: نوروز از کهن‌ترین آئین باستانی ما ایرانیان است که همه ساله همزمان با فرا رسیدن فصل بهار و آغاز سرسبزی طبیعت شروع می‌شود و دارای جایگاه بسیار ویژه‌ای در بین مردم است.

ایرانیان برای استقبال از عید باستانی نوروز دارای برنامه‌‌ها و آئین‌های متنوعی هستند و در یکی دو ماه باقیمانده به نوروز سعی در فراهم کردن مقدمات استقبال از این میراث زیبای پیشینیان باستان خود هستند که از جمله آن می‌توان به خانه تکانی، سبز کردن گندم یا عدس، خرید میوه، شست و شوی وسایل منزل و خلاصه هر آنچه برای استقبال با شکوه از نوروز باستانی نیاز است را انجام می‌دهند.

این آئین‌ها و رسوم در مناطق مختلف ایران دارای تنوع و اشکال منحصر به فردی است که ریشه در فرهنگ و سنن و آداب و رسوم آن دیار دارد.

یکی از مناطقی که از دیرباز برای استقبال از عید نوروز باستانی رسم و رسوم  زیبا و خاص خودش است، بخش کوهستانی و تاریخی کجور مازندران از توابع شهرستان نوشهر است.

مردم این سرزمین همه ساله و طبق رسم پیشینیان خود، در ماه اسفند آستین‌های خود را بالا زده و خود را برای استقبال از بهار و نوروز باستانی آماده می‌کنند.

در گام نخست، خانه تکانی در روستاهای مختلف بخش کجور توسط مادران و دختران با دقت و اشتیاق زیادی انجام می‌شود که با خانه تکانی‌های شهری کاملاً متفاوت و البته بسیار باصفا و سرشار از مهر و عاطفه است.

* گِل‌کار و مرمت دیوارهای داخلی و بیرونی خانه

علاوه بر شستن ظروف و گردگیری نمدها، گِل‌کاری یا همان سفیدکاری و مرمت دیوارهای داخلی و بیرونی خانه‌های کاه‌گِلی روستایی از مهم‌ترین بخش‌های خانه تکانی در آستانه نوروز در مناطق مختلف بخش کجور مازندران است که این کار با دستان هنرمند و خستگی‌ناپذیر زنان و دختران روستایی انجام می‌شود.

برای انجام گِل‌کار و مرمت دیوارهای داخلی و بیرونی در بخش کجور از گِل مخصوصی که در ساخت منازل روستایی به کار می‌رود استفاده می‌شود که در نقاط خاصی از روستا با عنوان «گِل چال» یا همان معدن خاک سفید یافت می‌شود و دارای استحکام و جلوه بصری و روحی آرام‌بخشی است.

زنان روستایی پس از تهیه این خاک، آن را غربال کرده و پودر آرد مانند را به دست می‌آورند و سپس با آب مخلوط کرده و به دو صورت خمیری و نیمه غلیظ در می‌آورند.

* ترمیم و پوشاندن نقاط تخریب شده دیوار بر اثر سرما

از گِل، خمیری برای ترمیم و پوشاندن نقاط تخریب شده دیوار که بر اثر سرما و گذشت زمان ایجاد می‌شود استفاده می‌کنند و از گِل نیمه غلیظ و تقریباً آبکی برای ایجاد لایه‌ای نازک بر روی سطح کل دیوار داخلی و بیرونی منازل روستایی به کار می‌رود و علاوه بر زیبایی بصری، آب به لایه‌های زیرین دیوار نفوذ کرده و سبب استحکام بیشتر لایه‌های زیرین می‌شود.

زنان و دختران روستایی بخش کجور عموماً از جوراب برای انجام گِل‌کاری استفاده می‌کنند نیاز به مهارت ویژه‌ای است و از عهده هر کسی بر نمی‌آید.

*سبز کردن گندم (جوجَک)

سبز کردن گندم یا عدس از دیگر قسمت‌های آئین استقبال از بهار طبیعت و شروع کشت و زرع در روستاهاس بخش کجور مازندران است.

مادران هر خانواده گندم یا عدس را خیسانده و پس از دو روز دیگر آن را در ظروفی که برای سبز کردن گندم و عدس تدارک دیده است به نام یک یا چند فرزند خود می‌ریزند زیرا بر این باورند که سبزه‌‌های پرپشت و زیبایی رویش ‌می‌کند.

نکته قابل توجه اینکه، اگر فردی از اقوام یا خویشاوندان، در سالی که گذشت به رحمت خدا رفته باشد، فامیل‌ها نزدیک در آن سال به احترام بازماندگان و ابراز همدردی با آنان از سبز کردن گندم و عدس برای سال جدید خودداری می‌کنند.

*کِل چارشنبه یا چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری در روستاهای کجور برخلاف آنچه در شهرها که چندین سال است از شکل و فرم اصلی خود دور شده و به چهارشنبه سوزی تبدیل شده است و با حوادث و مخاطرات زیادی روبه رو است ولی این رسم دیرینه و باستانی همچنان در روستاها به شکل سنتی و در آرامش و زیبایی خاص خودش برگزار می‌شود.

چهارشنبه سوری در روستاها در غروب ‌سه‌شنبه‌ای که فردای آن روز، آخرین چهارشنبه سال محسوب می‌شود انجام می‌گیرد و طبق رسمی دیرینه و همیشگی با چینش کاه به میزان اندک در یک خط مستقیم با فاصله و به تعداد هفت عدد، آن را آتش زده و به همراه افراد خانواده از روی آن عبور می‌کنند و پس از آن نیز با دودکردن اسپند، خود را برای شام چهارشنبه آخر سال که به گویش محلی «کِل چارشنبه» گفته می‌شود می‌روند.

* سبزی پلو با ماهی سفید شکم پر

عموماً روستائیان و به ویژه بزرگ‌ترها و پیران هر خانواده برای شام آخرین چهارشنبه سال، سبزی پلو با ماهی سفید شکم پر تدارک می‌بینند و این شام با تمامی شام‌هایی که در طول سال خورده می‌شود، برایشان متفاوت جلوه می‌کند و از اهمیت بسیار زیادی برای آنها برخوردار است و تأکید بر حضور هم‌زمان همه اعضای خانواده بر سر سفره شام «کِل چارشنبه» دارند.

*«سال مِج» یا مادرمه

یکی از هیجان‌انگیزترین آئین استقبال از بهار و عیدنوروز در بخش کجور انتخاب «سال مِج» یا مادرمه است که هر خانواده نام چند نفر از فرزندان و یا نوه‌های خود را به پدربزرگ خانواده اعلام می‌کند و این شخص طبق رسمی دیرینه با استعانت از قرآن و به نیت نام فرزندان یا نوه‌های معرفی شده، استخاره می‌کند تا به نیت نام هر کسی که خوب آمد، او به عنوان «سال مِج» یا مادرمه خانواده در سال جدید است.

مادر خانواده سینی ویژه هفت سین را با استفاده از لوازم و ملزومات بومی و محلی آن همراه با قرار دادن یک جلد کلام الله مجید، آماده می‌کند و روی ایوان یا بیرون از درب ورودی خانه قرار می‌دهد.

* «سال مِج» تا قبل از تحویل سال حق ورود به خانه را ندارد

فردی که به عنوان «سال مِج» یا مادرمه انتخاب شده است باید دستکم نیم‌ساعت قبل از تحویل سال نو از خانه بیرون برود و تا قبل از تحویل سال نه تنها «سال مِج» حق ندارد وارد خانه شود بلکه افرادی هم که داخل خانه هستند حق ندارند از خانه بیرون بروند و این رسم همواره از دیرباز در این دیار مرسوم بوده و همچنان نیز از سوی نسل حاضر هم رعایت و بر اجرای صحیح آن پافشاری می‌شود.

پس از آن که سال تحویل شد «سال مِج» با در دست گرفتن سینی هفت سین وارد خانه می‌شود و ظرف حاوی آب داخل سینی را برداشته و طبق رسمی کهن و دیرینه گوشه هر یک از اتاق‌های خانه‌، قطره‌ای از آب را می‌ریزد تا سال جدید با خیر و برکت، روشنایی، سلامتی، نشاط و شادابی آغاز شود و تا پایان سال ادامه داشته باشد.

*دید و بازدید با بزرگ‌ترهای خانواده و اقوام

طبق رسم همیشگی و بر اساس احترام به بزرگان در ابتدای سال نو، خانواده‌ها به دیدار بزرگ‌ترهای خانواده و طایفه خود می‌روند و سال نو را به او تبریک می‌گویند و اگر خانواده‌ای در سال گذشته عزیزی را از دست داده باشد ابتدا به منزل او رفته و ضمن ابراز همدردی، آرزوی سالی خوب و پرخیر و برکت برای آنها دارند و این چنین فضایی سرشار از مهر و هم‌دلی و محبت را ایجاد رده و با یکدیگر تقسیم می‌کنند./فارس/ محمدحسین ملایی کندلوسی