راهی جز انتقال آب خزر وجود ندارد/ علی میرچی: مطالعات حرف دیگری می‌زنند!

حرف شمال/ انتقادات به خبر موافقت زیست‌محیطی با پروژه انتقال آب خزر به فلات مرکزی، روز به روز در حال افزایش است و هر روز کارشناسان از یکی از پیامدهای این اتفاق حرف می‌زنند؛ از اتفاقاتی که برای اکوسیستم رخ می‌دهد تا تبعات اجتماعی این تصمیم برای مردم شمال، خشکی خزر، نابودی هیرکانی و ...از سوی دیگر، سازمان محیط‌زیست گفته است که با شروطی که برای اجرای این پروژه گذاشته، پیامدهای این پروژه را به حداقل رسانده است. این حرفی است که وزیر نیرو هم آن را به نوعی تایید کرد.

 رضا اردکانیان در این رابطه گفت: با بررسی‌هایی که صورت پذیرفت در سال ۹۶ مجوز مشروطی از سوی سازمان محیط زیست به وزارت نیرو داده شد که چون شرط آن عملی نبود، این مجوز عملیاتی نشد و مجددا در سال ۹۷ این مجوز مشروط دریافت شد که به مانند مجوز قبلی اجرایی نشد.  آنچه در حال حاضر مطرح است، ادامه بررسی طرح بوده که نیاز به برگزاری جلساتی با حضور معاونین سازمان حفاظت محیط زیست و مدیران کل این سازمان در استان‌های مازندران و سمنان است، در این جلسات اطلاعات و مطالعات جدید که لزوم آن مطرح شده مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

اما علی میرچی، استاد مهندسی منابع آب دانشگاه ایالتی اوکلاهوما می‌گوید مشکل پایه‌ای‌تری با این طرح وجود دارد؛ «توجیه اجرای این طرح به این صورت در این مقطع چیست؟ تنها در صورتی باید به این سمت برویم که تمام راه حل‌های ممکن در مقصد یعنی استان سمنان انجام شده باشد.»

آن سوی ماجرا سازمان محیط‌زیست می‌گوید وزارت نیرو برای اجرای این طرح توجیهی داشته است.

مسعود تجریشی معاون سازمان محیط زیست در این رابطه گفته بود: وزارت نیرو سه ماه پیش در نامه‌ای اعلام کرده است که آن‌ها همه اقدامات لازم را انجام داده و هیچ راه دیگری برای حل بحث کم آبی در فلات مرکزی وجود ندارد، به جز این که آب منتقل شود. وزارت نیرو باید به این سوال‌ها پاسخ بدهد چرا که مسئول اصلی آب در کشور وزارت نیرو است. ببینید ما در استان سمنان کشاورزی ناکارآمدی داریم، طبق تخمین های دست اولی که بر پایه آمار وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی در گروه خودمان انجام دادیم به این نتیجه رسیدیم که برای تولید محصولات زراعی از آب زیرزمینی ۶۰ درصد اضافه برداشت داریم. همچنین برای محصولات باغی حدود ۱۰۰درصد اضافه برداشت داریم. چرا اول نیاییم و کمک به  کشاورزان برای افزایش جدی کارآمدی مصرف آب کشاورزی را  تبدیل به اولویت اصلی نکنیم؟ سوال دیگر این است که چرا باید صنایع آب بر در این محل قرار داشته باشند.

به گفته میرچی، مطالعاتی که انجام داده‌اند نشان می‌دهد این ادعای وزارت نیرو درست نیست، چراکه در استان سمنان در رابطه تولید محصولات زراعی و باغی ۶۰ و ۱۰۰درصد اضافه برداشت وجود دارد و تغییر همین موضوع خود می‌تواند راه حلی برای بحران کم‌آبی در سمنان باشد و نیازی به انتقال آب از خزر نیست.

آقای میرچی، با موافقت رییس سازمان محیط زیست با بحث انتقال آب حواشی زیادی به وجود آمده است، بسیاری آن را اتفاقی با پیامدهای زیست‌محیطی خطرناک می‌دانند و به گفته عده‌ای هم این کار راه حلی، برای بحران آبی است. شما در این باره چه نظری دارد؟

از نظر استراتژیک شاید کشور به جایی برسد که مجبور شود با یک سری اقدامات عجیب مشکلاتش را حل کند، اما من مطمئن نیستم ما حالا در چنین جایی باشیم چراکه مجموعه اقدامات ممکن برای مدیریت کارآمد عرضه وتقاضای آب در مقصد انجام نشده. این نوع اقدامات پیامدهای زیادی به همراه دارد. برای مثال توسعه ناپایدار آب‌یاری با تکیه بر آب رودخادنه های تغذیه کننده دریای آرال باعث شد این دریاچه تا مرز خشکی کامل پیش برود و مساحتش تا ۹۰ درصد کاهش یافت. دریای آرال پیکره آبی کوچکی نیست؛ دریای خزر حدود پنج و نیم برابر دریای آرال است. بحث دفع پسآب شور در دریا هم مطرح است. در مقیاس دریای خزر این انتقال آب الان خیلی عدد بزرگی به نظر نمی‌آید گرچه حجم آب برنامه ریزی شده برای انتقال به استان سمنان عدد بزرگیست. برخی هم می‌گویند با آب شدن یخ‌های قطبی تراز خزر بالا می‌آید پس این کار مفید است، نمی‌دانم این بحث ها از کجا می‌آیند، منبع اصلی دریای خزر رودخانه ولگا است، باید ببینیم با گرما درحوضه ولگا چه رخ می‌دهد و آب چطور مدیریت می شود. پیچیدگی این سیستم مطالعات جامعی نیازی دارد. اما نقد من به این اتفاق پایه‌ای‌تر از این حرف‌هاست، مسئله اصلی این است که توجیه اجرای این طرح به این صورت در این مقطع چیست؟  تنها در صورتی باید به این سمت برویم که تمام راه حل‌های ممکن در مقصد یعنی استان سمنان انجام شده باشد. مطمین‌ترین راه این است که تمام راه حل ها را پی بگیریم و بعد به سمت پروژه های دیگر برویم. با اتفاقاتی که برای دریاچه ارومیه و حوضه  زاینده رود رخ داده است کشور ما در این زمینه خوش سابقه نیست. چرا باید به روش قبلی خود اصرار داشته باشیم، بدون اینکه چشممان را به روش‌های جدیدی باز کنیم؟

اما وزارت نیرو در نامه‌ای به سازمان محیط زیست نوشته است که همه اقدامات را انجام داده‌اند و انتقال آب تنها راه حلشان برای حل این بحران است.

ببینید ما در استان سمنان کشاورزی ناکارآمدی داریم، طبق تخمین های دست اولی که بر پایه آمار وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی در گروه خودمان انجام دادیم به این نتیجه رسیدیم که برای تولید محصولات زراعی از آب زیرزمینی ۶۰ درصد اضافه برداشت داریم. همچنین برای محصولات باغی حدود ۱۰۰درصد اضافه برداشت داریم. چرا اول نیاییم و کمک به  کشاورزان برای افزایش جدی کارآمدی مصرف آب کشاورزی را  تبدیل به اولویت اصلی نکنیم؟ سوال دیگر این است که چرا باید صنایع آب بردر این محل قرار داشته باشند؟ اگر بخواهیم یک سری تخمین تئوریک را در نظر بگیریم فرصت های موجود در صرفه‌جویی بیش از این‌هاست و ما خیلی سریع به سمت بحث انتقال آب رفتیم.

از نظر مدیریت شهری آیا همه کارهای لازم انجام شده است؟ آیا بازچرخانی آب به شکل مستقیم یا غیرمستقیم برای مصارف شرب و غیرشرب انجام شده است؟ آیا شیرین‌سازی آب‌های شور زیرزمینی مطالعه  شده؟ سوالات بسیار زیادی باید جواب داده شوند قبل از اینکه به سمت راه حل‌هایی برویم که از نظر زیست‌محیطی ممکن است بسیار هزینه‌بر باشد و به وخامت اوضاع دامن بزند.

یعنی شما می‌گویید با اقدامات دیگر ما می‌توانستیم سالانه بیشتر از این ۲۰۰میلیون متر مکعب آب به سمنان برسانیم؟

بله همین طور است به نظر من در سمنان ما ظرفیت زیادی داریم که صرفه‌جویی انجام بشود، اگر بخواهیم روش‌های تکنولوژیک هم در نظر بگیریم روش‌های مختلفی قابل انجام است. این ها باید همه انجام شود بعد به سمت عمل جراحی باز قلب برویم. مطمین‌ترین راه این است که تمام راه حل ها را پی بگیریم و بعد به سمت پروژه های دیگر برویم. با اتفاقاتی که برای دریاچه ارومیه و حوضه زاینده رود رخ داده است کشور ما در این زمینه خوش سابقه نیست. چرا باید به روش قبلی خود اصرار داشته باشیم، بدون اینکه چشممان را به روش‌های جدیدی باز کنیم؟ در آمریکا قوانین در این رابطه چطور است؟ در آمریکا هم مسائل این چنینی وجود دارد به خصوص حالا که دولت ترامپ آمده است. اما امروزه یک سری ساختارهایی در آمریکا پایه‌گذاری شده است که نشود یک شبه چنین کاری انجام داد. مثلا در حوضه دریاچه های بزرگ درغرب میانه آمریکا معاهدات بین‌المللی وجود دارد که از این آب‌ها به شدت محافظت کرده و با انتقال آب حتی کوچکتر از خزر به سمنان به شدت مخالفت می کنند و بحث انتقال آب ده ها سال در محاکم قضایی گیر کرده است چون نمی‌خواهند به هر دلیلی با پیامدهای این کار روبرو بشوند.