کاخ تاریخی «چایخوری» می شود/ کاربری‌های نوین بافت‌های تاریخی!

در حالی کاخ تاریخی و ثبت‌شده چایخوران در فهرست میراث ملی ایران به چای‌خوری و کافی‌شاپ تبدیل می‌شود که ایجاد کاربردهای نوین در بناها و بافت‌های تاریخی از سیاست‌های میراث فرهنگی است.

حرف شمال_ کاخ چای خوران با شماره ثبت تاریخی ۱۰۴۵ در منطقه‌ای موسوم به محوطه کاخ واقع‌شده اداره میراث فرهنگی چالوس در آن قرار دارد واز بناهای دوره پهلوی اول و بنای آن در محوطه‌ای به مساحت تقریبی چهار هزار مترمربع در یک طبقه و زیرزمین احداث‌شده است.

 

 

خبر واگذاری کاخ تاریخی چای خوران به بخش خصوصی و تغییر کاربری آن اگرچه موجبی از نارضایتی و انتقاد رابین مسئولان شهرستانی ایجاد کرده است اما میراث فرهنگی معتقد است این بنای تاریخی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی و بر اساس سیاست سازمان فرهنگی واگذار می‌شود.

 کاخ چای خوران دارای دو ورودی اصلی بنادر ضلع غربی و شرقی است و فضاهای داخلی ساختمان مشتمل بر دو بخش اصلی و خدماتی بوده که با راهروی میانی به هم مرتبط می‌شوند.

بخش اصلی شامل بالکن ستون‌دار شمالی و دو تالار مربع شکل در جنوب آن و یک تالار مستطیل شکل در جهت شمالی و جنوبی است که با تزئینات زیبای گچ‌بری آراسته‌شده است. بخش خدماتی دارای دو اتاق و آبدارخانه و دو ایوان در دو سوی شرقی و غربی است.

پوشش بام کاخ چای خوران به‌صورت شیروانی، تراس آن به شیوه خاصی نرده چینی شده و این کاخ همانطورکه از نامش مشخص است به‌منظور استراحت موقت و کوتاه‌مدت بکار می‌رفته است.کاخ چای خوران  برخلاف سایر کاخ‌های این دوره، بسیار ساده و بی‌پیرایه است. مصالح عمده آن از سنگ و آجر تشکیل‌شده است. ساختمان کاخ بامی دارد که به شیوه خاصی نرده چینی شده است. نفوذ معماری اروپایی در ساختمان کاخ نیز به‌وضوح مشهود است.

خوشبختانه از میان این آثار سه اثر شامل خانه منوچهری آمل، کاخ چای خوران چالوس و خانه رمدانی ساری به چشم می‌خورد. این مسئله البته موضوع تازه‌ای نیست و در سراسر کشور نظیر کاشان، اصفهان، یزد و شیراز نمونه‌های موفق و خوبی وجود دارد که می‌تواند الگوی خوبی برای مازندران باشد.

کاخ موزه چایخوران یکی از افتخارات عرصه تاریخی و میراثی چالوس به شمار رفته و در بسیاری از کتب و بروشورهای گردشگری به‌عنوان یکی از نقاط دیدنی و گردشگری معرفی می‌شود

قاسم احمدی لاشکی دبیر مجمع نمایندگان مازندران با انتقاد از تغییر کاربری کاخ چای خوران چالوس و بابیان اینکه این ساختمان از بناهای تاریخی و با قدمت محسوب می‌شود، گفت: این بنا یکی از افتخارات عرصه تاریخی و میراثی چالوس به شمار رفته و در بسیاری از کتب و بروشورهای گردشگری به‌عنوان یکی از نقاط دیدنی و گردشگری معرفی می‌شود.

وی هرگونه تغییر کاربری این ساختمان را غیرقانونی دانست و اظهار داشت: گویا مسئولان میراث فرهنگی، مسائل مالی را دلیل تصمیم بر تغییر کاربری این ساختمان عنوان کردند، اگر مشکل مالی میراث فرهنگی با به اجاره سپردن این مکان تاریخی حل می‌شود اعلام می‌کنیم که به‌گونه‌ای به سازمان کمک شود، چراکه تغییر کاربری آن آسیب شدیدی به منطقه وارد می‌سازد. ما معتقدیم که این اتفاق نباید رخ دهد و بایستی هرچه زودتر مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان مازندران جلوی این اتفاق را بگیرد.

علاوه بر این حجت‌الاسلام محمدمهدی راشدی امام‌جمعه چالوس نیز بابیان اینکه تغییر کاربری ساختمان قدیمی و تاریخی اداره میراث فرهنگی این شهر و تبدیل آن به رستوران و کافی‌شاپ پذیرفتنی نیست گفت: اینکه اداره میراث فرهنگی بخواهد به خاطر مسائل مالی نسبت به تغییر کاربری این ساختمان اقدام کند قابل‌قبول نیست.

وی گفت: مردم و مسئولین شهرستان به‌شدت مخالف این امر هستند  و مدیران ارشد این سازمان نیز باید در این خصوص تجدیدنظر کند.

انتقاد برخی مسئولان از روند واگذاری کاخ چای خوران چالوس در حالی است که مدیرکل میراث فرهنگی مازندران می‌گوید: یکی از برنامه‌های اقتصاد مقاومتی بحث واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی با کاربری متناسب با شأن بنا است و ازجمله بناهایی که از گذشته برای واگذاری معرفی شد کاخ چای خواران چالوس است.

دلاور بزرگ نیا می‌گوید: تشریفات قانونی برای واگذاری کاخ چای خوران بر اساس مزایده انجام شد و طبق طراحی به‌عنوان مرکز فرهنگی و تاریخی، موزه مردم‌شناسی یا گالری‌های هنری استفاده می‌شود.

وی بابیان اینکه نگاه میراث فرهنگی به موزه‌های تاریخی دیگر نگاهشی محور نیست بلکه مخاطب محور است، افزود: درتلاشیم تا فضای کافی‌شاپ یا فضای گفتگو محور را فراهم کنیم یا موزه‌ای در آن شکل می‌گیرد.

 

 

به گفته بزرگ نیا، اگر فضا و بنای تاریخی را در قالب موزه یا پایگاه هنری بینیم در حفظ آن اثر نیز موفق خواهیم بود و طبق طرح تهیه‌شده، میراث فرهنگی، بنا را به مدت یک سال‌تحویل می‌دهد تا بر اساس نقشه طراحی‌شده مرمت شود و بعد از یک سال کاربری متناسب با شأن بنا اجرایی و تعریف می‌شود.

مدیرکل میراث فرهنگی مازندران اعتبارات دولتی را برای حفظ و مرمت بناهای میراثی ناکافی می‌داند و ادامه می‌دهد: با اعتبارات دولتی نمی‌توانیم ۶۰۰ تا ۷۰۰ اثر تاریخی ثبت‌شده را مرمت کنیم و تنها راه این است که این بناها به بخش خصوصی واگذار و باید طبق نقشه مرمت شود.

بزرگ نیا افزود: برای مرمت کاخ تاریخی چای خوران بخش خصوصی بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان هزینه خواهد کرد و باید کاربری متناسب با شأن میراث برای آن تعریف شود.

 مدیرکل میراث فرهنگی مازندران بابیان اینکه واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی از سیاست‌های این سازمان است، تصریح کرد: در حال حاضر همه استان‌ها در بحث واگذاری از ما پیش هستند میراث در برنامه خود به جد دنبال این است بناهایی را واگذار کند و هم‌اینک در آمل در به دلیل همکاری مطلوب شهرداری برخی از بناها نیز در حال واگذاری است.

وی اظهار داشت: واگذاری بناهای تاریخی از طریق ماده ۸۸ انجام می‌شود وچاره‌ای دیگر نیست زیرا روند کنونی به‌گونه‌ای است که یکی پس از دیگری آثار تاریخی رو به تخریب هستند.

بزرگ نیا به قلعه کنگلو اشاره کرد و گفت: این قلعه تاریخی باآنکه مرمت شد چون واگذار نشده است نتوانستیم استفاده مطلوبی از آن داشته باشیم و باید در راستای اقتصاد مقاومتی به مشارکت دادن مردم توجه و بنا را واگذار کنیم زیرا این طرح علاوه بر حفظ موجب اشتغال نیز می‌شود.

وی با اشاره به مستقر بودن میراث فرهنگی در کاخ چای خوران چالوس گفت: این اداره به خارج از بنا منتقل خواهد شد و ساختمان اداری برایش تهیه می‌شود.

چندی پیش صندوق احیا و بهره‌برداری از آثار تاریخی سازمان با استناد به اساسنامه مصوب هیئت‌وزیران، بخشنامه‌ای را تدوین و مصوب کرد که با توجه ویژه به قوانین و ضوابط مصوب مربوط به احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی قابل احیا در کشور و رعایت چارچوب‌های قانونی و علمی، مدیریت فعالیت‌های مربوط به احیای آثار تاریخی را یکپارچه کرده و ساماندهی کند.

در این بخشنامه ضمن توجه به قابلیت‌های فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و اقتصادی اماکن تاریخی قابل احیا  برای بهره‌برداری مؤثر ازاین‌گونه آثار توسط بخش‌های دولتی و خصوصی، راهبردهای اجرایی به‌منظور نظارت و مدیریت بر احیا و کاربری آثار تاریخی مشخص‌شده نیز تدوین شد.

حتی در این بخشنامه پیش‌بینی مقررات سلبی در خصوص مجوزهای صادره برای بهره‌برداری از آن دسته از بناهای تاریخی که برخلاف ضوابط حفاظتی مورد تغییر کاربری یا تخریب قرارگرفته‌اند و سلب اختیار از بهره‌برداران این دسته از آثار و همچنین بهره‌مندی از معافیت‌های قانونی و مشوق‌های حمایتی برای آن دسته از بهره‌برداران اماکن فرهنگی و تاریخی که با رعایت تمامی موازین حفاظتی به فعالیت‌های فرهنگی و اقتصادی در آن می‌پردازند، ازجمله موارد قابل اشاره در بخشنامه صندوق احیا و بهره‌برداری است.

همچنین به‌منظور ایجاد رویه قانونی و علمی در جهت بهره‌برداری از اماکن فرهنگی و تاریخی، لزوم تصویب برخی از طرح‌های احیای آثار تاریخی در شورای فنی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در این بخشنامه مورد تأکید قرارگرفته و طبق این بخشنامه تمامی آثار تاریخی واجد ارزش، فارغ از ثبت یا عدم ثبت آن‌ها در فهرست آثار تاریخی، شامل این بخشنامه می‌شوند. بخشنامه حاضر تمامی مالکان و متصرفان متقاضی بهره‌برداری از اماکن تاریخی و نیز آن دسته از افرادی را که بدون کسب مجوز از صندوق احیا به فعالیت در این‌گونه آثار مشغول هستند را موظف کرده تا پایان تیرماه سال آینده نسبت به اخذ مجوز مربوطه از صندوق احیا (از ستاد یا حوزه استان مربوطه و نمایندگی موسسه) اقدام کنند. اکنون نیز با برگزاری مزایده‌های متعدد در سراسر کشور ازجمله مازندران مراحل اجرایی واگذاری این اماکن به بخش خصوصی آغازشده است.

تعیین کاربری جدید  این آثار زمانی مجاز است که امکان تثبیت کاربری اصلی به دلیل شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و فنی وجود نداشته باشد. در این صورت تعیین کاربری متناسب با توجه به کاربری اصیل‌تر انجام خواهد شد. درواقع این اتفاق زمانی روی می‌دهد که تعیین کاربری بهترین روش حفاظت اثر تشخیص داده شود.

صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی در نظر دارد به‌منظور احیا و ایجاد کاربری اقامتی، پذیرایی، بنای تاریخی منوچهری آمل و رمدانی ساری را با کاربری فرهنگی، اقامتی و پذیرایی و کاخ چای خوران چالوس را با کاربری خدمات گردشگری و پذیرایی به ترتیب به مساحت ۸۰۰، ۶۰۰ و ۲ هزار مترمربع به مدت ۶، ۹ و ۶ سال به بخش خصوصی واگذار کند.

این واگذاری بر اساس مشخصات مندرج در اسناد مزایده از طریق مزایده عمومی ۲ مرحله‌ای به‌صورت قرارداد واگذاری حق بهره‌برداری اعطا می‌شود و اشخاصی که صلاحیت‌های لازم را ازنظر کمیته فنی و بازرگانی دارا بوده و بالاترین مبلغ اجاره‌بها را پیشنهاد کنند به‌عنوان برنده مزایده شناخته خواهند شد.

به‌هرحال این اتفاق خوب در مازندران هم در حال وقوع است و در این مبحث هم می‌توان از تجربه استان‌های دیگر بهره گرفت و بناها و بافت‌های تاریخی را به‌روز کرد بدون این‌که در ماهیت و ساختار آن تغییرات بنیادی و کلی ایجاد شود.

ایجاد کاربردهای نوین در بناها و بافت‌های تاریخی تجربه جهانی است که در برخی مناطق کشور به کار گرفته‌شده است. گسترش این تجربه راهکاری مناسب برای حفظ و تداوم حیات بناها و بافت‌های ارزشمند -نه کهنه و ناکارآمد- به شمار می‌آید/مهر