گودبرداری‌ها، کوه تراشی‌ها و کنده‌کاری‌های ناشی از معادن و سنگ شکن های مجاز و غیرمجاز، فروشست‌هایی را در دامنه‌های کوه‌ها و اراضی منابع طبیعی مازندران ایجاد کرده است.
حرف شمال_ اگر از محور سوادکوه در مسیر خطیر کوه پیش رویم، به مناظری برمی‌خوریم که یک سمت جاده کوه‌های بلند و پوشیده از گیاهان و درختچه‌ها با جلوه‌های بصری بسیار زیبا قرار دارد و سمت دیگر جاده، کوه‌های مرتفع زخمی و تغییر شکل داده‌شده ناشی از فعالیت معادن روباز بی‌شمار صف‌آرایی می‌کند.
علاوه بر از میان رفتن خاک حاصلخیز سطحی می‌توان در این معادن رانش‌ها، گودال‌ها و دیواره‌های بلند با شیب‌های تند و ناپایداری را دید که امکان احیای پوشش گیاهی منطقه را پس از اتمام کار معادن به حداقل می‌رساند. چنانچه پژوهشگران نیز، نرخ فرسایش خاک در معادن فعال را چند صد برابر فرسایش مراتع برمی‌شمارند.
اگر سروصدا و گردوغبار برخاسته از فعالیت ماشین‌های سنگین و حمل‌ونقل را بتوان نادیده گرفت، اما از رودخانه‌ای که از کنار این معادن می‌گذرد و ثمره‌اش از این مجاورت، آب آلوده‌ای است که تا دریا و زمین‌های کشاورزی در طول مسیر و ازآنجا تا سفره‌های مردم می‌رود، نمی‌توان به‌سادگی گذشت.
بی‌گمان یکی از صنایع پویا که نقش مهمی را در توسعه اقتصادی مناطق ایفا می‌کنند، صنایع معدنی است. معادنی که یکی از راه‌های توسعه سریع در کشورهای درحال‌توسعه است. سوادکوه نیز با قرار گرفتن در دامان البرز کوه، علاوه بر مناظر زیبا، دارای معادن بسیاری است، اما باوجود گذر دهه‌های متمادی از بهره‌برداری این معادن، این شهرستان در سلسله‌مراتب روند توسعه درون کشوری و منطقه‌ای هنوز جزء شهرستان‌های توسعه‌نیافته و محروم محسوب می‌شود.
معادن روباز، علاوه بر اثرات زیست‌محیطی منجر به تغییر در جلوه‌های بصری طبیعی منطقه نیز می‌شوند
در کنار این توسعه‌نیافتگی، فعالیت‌های معدنی به علت تولید مواد آلاینده، اثرات زیست‌محیطی بسیاری بر منابع آب، خاک، هوا می‌گذارند. در این میان، معادن روباز، علاوه بر اثرات زیست‌محیطی منجر به تغییر در جلوه‌های بصری طبیعی منطقه نیز می‌شوند.
خدابخش کاویانی، یکی از اهالی منطقه از چند دهه پیش می‌گوید: روزهایی که آب رودخانه تالار مثل امروز پر از گل‌ولای نبوده است، یکی از تفریحات پس از مدرسه آن‌ها، خریدن قلاب و انتظار صید ماهی‌های کوچکی بوده که در رودخانه وجود داشته است. ولی اکنون در این رودخانه به خاطر آلودگی، حتی قورباغه‌ها هم شنا نمی‌کنند.
خانم امیری، یکی از بسیار زنان این منطقه است که همپای همسر خویش بر روی زمین کشت می‌کند. او و همسرش می‌گویند: هنگام برق‌آبی کردن شالیزارها، گل‌ولای بی‌خاصیت رودخانه روی خاک آماده‌شده و حاصلخیز زمین ته‌نشین می‌شود و زمین را خفه می‌سازد و محصول دهی زمین را کاهش می‌دهد. همچنین می‌گویند: شاید این آب آلوده برای آن‌ها نیز که ساعت‌ها در آب هستند نیز، خطرناک باشد.
ابراهیم فلاحی، رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان سوادکوه نیزمی گوید: هر فعالیتی که انسان در آن نقش دارد، برای محیط‌زیست مضر است و تمام تلاش ما این است که آثار سوء فعالیت‌های انسانی را کاهش دهیم.
وی در رابطه با معادن جاده خطیر کوه گفت: معادن بسیاری در این جاده قرار دارد که بیش از ظرفیت منطقه در حال برداشت هستند و بسیاری معادنی که در این مسیر مستقرشده‌اند، قدیمی هستند.
ماده معدنی سنگ‌شکن‌ها، واریزه کوهی است، اما در برخی معادن شاهد هستیم که برداشت واریزه کوهی نیست، بلکه خاک را برداشت می‌کنند
وی در ادامه می‌افزاید: ماده معدنی سنگ‌شکن‌ها، واریزه کوهی است، اما در برخی معادن شاهد هستیم که برداشت واریزه کوهی نیست، بلکه خاک را برداشت می‌کنند و این امر علاوه بر اینکه موجب می‌شود که بکر زمین برداشت شود و موجب رانش زمین می شود، همچنین، وقتی تبدیل به شن و ماسه می‌گردد، به خاطر وجود ناخالصی خاک بسیار، موجب آلودگی آب نیز می‌شود.
فلاحی بابیان اینکه مهم‌ترین آلودگی این معادن، آلودگی رودخانه است افزود: در حال حاضر، به دلیل اینکه بیش از ۸۰ لیتر در ساعت از آب رودخانه تالار توسط استان سمنان برداشت می‌شود، ما شاهد کاهش دبی آب این رودخانه هستیم. ازاین‌رو، هنگامی‌که آب گل‌آلود می‌شود، به خاطر حجم کم آب، تا دریا این آلودگی پیش می‌رود.
وی بابیان اینکه رونق یک صنعت نباید منجر به تهدید و از میان رفتن صنایع دیگر شود، افزود: ما زمانی می‌توانیم توسعه پایدار داشته باشیم که با فعالیت یک بخش، به بخش‌های دیگر آسیب نرسانیم. آلودگی آب رودخانه به‌نوعی منجر به آسیب به بخش کشاورزی، دامداری و توریسم می‌شود.
وی گفت: هنگامی‌که کار معادن تمام شد، معادن مکلف به احیای زمین هستند اما بسیاری از معادن به خاطر برداشت غیراصولی قابل احیا نمی‌باشند.
فلاحی در رابطه با کنترل آلودگی رودخانه گفت: کنترل آلودگی فیزیکی بسیار آسان است، یک نکته آن است که معادن و سنگ‌شکن‌ها در حریم ۱۵۰ متری رودخانه نباشند و اگر این امر درگذشته رعایت می‌شد اکنون این مشکلات را نداشتیم و معادن نیز برای استخر و آب در گردش خود، فضای کافی داشتند.
وی در ادامه افزود: متأسفانه صاحبان صنایع به دنبال هزینه برای اموری هستند که برایشان دارای درآمد است و در رابطه با کنترل آلودگی، هزینه‌ای است که درآمدی برای آن‌ها وجود ندارد. ازاین‌رو، تعهدی برای انجام آن در خود نمی‌بینند، ما باید صنایع را به سمتی هدایت کنیم که خود آن‌ها قوانین محیط‌زیست را رعایت کنند و آلودگی‌هایشان را کنترل نمایند.
وی بابیان نبود حق استعلام معادن از اداره محیط‌زیست افزود: این‌یک خلأ قانونی است که ما نمی‌توانیم درباره استعلام اکتشاف و استخراج یک معدن جز در مناطق چهارگانه نظر دهیم.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران، بابیان اینکه معادن استان به فراروی توجهی ندارند گفت: در استان معدن نداریم بلکه کوه فروشی می‌کنیم.
ناصر مهردادی در جلسه تخصصی صنعت و معدن در اتاق بازرگانی مازندران، بر لزوم تجهیز معادن به فنّاوری‌های پیشرفته در بخش معدن، حفظ و حراست از محیط‌زیست را امری لازم بیان کرد و گفت: در استان مازندران شرایط بی‌نظیری را شاهد هستیم و تمامی مناطق چهارگانه زیست‌محیطی در استان وجود دارد.
وی بابیان اینکه آیندگان نیز حق حیات دارند، تصریح کرد: بالای ۹۵ درصد از استعلام‌هایی که از محیط‌زیست می‌شود پاسخ مثبت داده می‌شود و اگر ۳۰ درصد این استعلام‌ها عملیاتی شود مازندران می‌تواند در کشور پیشرو باشد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران با اظهار اینکه چرا رودخانه‌های ما زلال نیست گفت: سنگ‌شکن‌ها و معادن در بسیاری از مناطق سبب می‌شود تا رودخانه‌ها زلال نباشد و هدف این است که رودخانه‌ها عاری از آلودگی و زلال باشند و باید بخش‌های مختلف در این زمینه همکاری داشته باشند.
مهردادی بابیان اینکه محیط‌زیست دنبال سیاسی نیست یادآور شد: هدف محیط‌زیست این است که مسائل فراروی آن رفع شود و تمایل نداریم تا واحدی را تعطیل کنیم.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران با اظهار اینکه معدن نیز بخشی از مؤلفه اقتصاد مقاومتی را تشکیل می‌دهد، بیان کرد: نظام‌مهندسی معدن بازوی محیط‌زیست است و باید به این دستگاه کمک کند.
وی بر لزوم ساماندهی و رفع مشکلات معادن تأکید کرد و گفت: با فنّاوری مناسب می‌توان بسیاری از مشکلات را حل کرد.
مهردادی شمار واحدهای معدنی فعال را در هراز ۳۸ واحد اعلام کرد و گفت: اگر این واحدها مجوز زیست‌محیطی داشته باشند از آنان حمایت خواهیم کرد اما اکنون برخی از واحدهای معدنی مجوزهای زیست‌محیطی ندارند و باید نسبت دریافت مجوز اقدام کنند.
امروزه توسعه اقتصادی که منجر به آسیب دیگر بخش‌ها، خصوصاً محیط‌زیست انسانی و طبیعی شود، دیگر به‌صرفه نیست؛ چراکه تخریب محیط‌زیست، تبعات جبران‌ناپذیری را برای نسل‌های آینده به بار خواهد آورد که خود عاملی برای خارج شدن از مدار توسعه است.
استفاده از معادن به خاطر آنکه یک منبع تمام‌شدنی می‌باشند، موقتی است، اما اثرات تخریبی آن بلندمدت است و امکان برگشت خودبه‌خودی محیط به وضع اولیه منتفی است، ازاین‌رو، باید به‌منظور کاستن اثرات تخریبی، احیا صورت گیرد و احیا نیز وقتی ممکن است که میان سیاست‌های زیست‌محیطی و صنعت و معدن تعامل وجود داشته باشد و توسعه پایدار مدنظر باشد.
شاید درگذشته‌های دور، کوه‌های بسیاری از میان رفتند تا اهرام قد بکشند و تمدن‌ها شکل بگیرند، اما امروز بقای تمدن‌ها برای سده‌های آینده، به حفظ کوه‌های باقی‌مانده گره‌خورده است/ مهر - سمیه اسماعیل زاده