همیشه می‌خواهی خودت را کش بدهی، همیشه انگار خوابت می‌آید، می‌گویند خاصیت فصل بهار است و خون غلیظ می‌شود و هر کسی هم نسخه‌ای برای آن می‌پیچد، از ورزش و کم خوری و دم نوش‌های متفاوت بگیر تا نسخه‌های پزشکی و یکی هم این وسط پیشنهادی می‌دهد که سی ثانیه فقط او را با چشم‌های از حدقه بیرون زده نگاه می‌کنم" زالو بنداز تا آخر بهار راحتی؟! "
تصویری محو از زالو را در ذهن دارم، روز‌های کودکی در برخی رودخانه‌ها و در جا‌های کم عمق، چسبیده به سنگ‌های سبز و جلبک‌ها اتراق می‌کردند و پدر می‌گفت مراقب باش اگر پایت را گاز بگیرند آنقدر خون از بدنت خارج می‌شود که می‌میری، شاید ترفند پدرانه بود برای جلوگیری از شنا در جا‌های ناامن یا پابرهنه راه نرفتن در رودخانه ها، اما هر چه بود من با این ترساندن‌ها، از همان سال‌ها فوبیای زالو داشتم.
خون آشامی کوچک، اما پرکاربرد
شبیه تخت‌های بیمارستانی است، فقط نه از پرستار خبری هست نه از آمبولانس و نه صدایی از بلندگو می‌پیچد " اینجا در کلینیک طب سنتی ساری، همه چیز ساده است، اما بهداشتی، فرشاد پهلوانی را یکی از دوستان معرفی کرد و گفت: متخصص طب سنتی است و نماینده یکی از موسسه‌های معتبر پزشکی در ایران که هم طب سنتی آموزش می‌دهد هم استادی است برای خودش.
حالم را می‌گویم از بیحالی و بی رمقی و پرخوابی بهاره ، اول اخلاط چهارگانه مرا می‌گوید و اینکه سودا و صفرا و بلغم چیست و چکار کنم اینها به تعادل برسند و برای بیحالی عیدانه من هم چند راه پیش رویم می‌گذارد حجامت عام، فصد، زالو و .. می‌گوید: فصد در این فصل بسیارعالی است، اما من می‌خواهم به فوبیای بچگی ام غلبه ام کنم، ترس از آن موجود کوچک سیاه رنگی که داخل شیشه‌های کوچک دارند شنا می‌کنند.
می‌پرسم درد هم دارد می‌گوید همان لحظه اول که گاز می‌زنند به اندازه سر سوزنی درد دارد و دیگر چیزی حس نمی‌کنی و شروع می‌کند از ساختار بدن این موجود کوچک می‌گوید اینکه ۳ فک دارند و هر فک ۱۰۰ دندان! و هر زالو حدود ۳۰۰ دندان فوق‌العاده ریز، اما تیز دارد، چشمهایم به نشانه تعجب گرد می‌شود و او همزمان با انبر زالو‌ها را از داخل مایعی سفید رنگ در می‌آورد و نمی‌دانم ۷ یا ۸ زالو را می‌اندازد روی دست هایم.
راست می‌گفت درد داشت، اما همان لحظه اول، انگار ۷ یا ۸ سوزن کوچک در پوستت وارد کنی و بلافاصله هم درد تمام شد، حالا حرکت آرام زالو‌ها روی پوست و جریان خون در شکم زالو‌ها را حس می‌کردم که هر لحظه چاقتر می‌شدند، فرشاد همزمان از خاصیت و تاریخچه این طب هم می‌گوید اینکه زالو فقط ۵ سی سی از خون را می‌مکد، اما بعد از مکیدن خون آنزیم‌هایی در محل ترشح می‌کنند که جلوی بند آمدن خون را می‌گیرد.
او می‌گوید: بیش از ۱۴۰ نوع آنزیم درمانی مفید در بزاق این زالو‌ها وجود دارد یکی بی حس کننده و رقیق کننده قوی خون است، یکی ضد تورمی، ضد حساسیت، ضد درد و مهمترینشان دو آنزیم هیرودین و هیستامین هستند که لخته‌ها و رسوبات خونی را از بین می‌برند و سکته را کاهش می‌دهد و سالی دوبار زالو درمانی برای بدن بسیار مفید است .
ترس از زالو دیگر ندارم، اما کمی دلهره دارم می‌پرسم زالو‌ها مطئمن هستند؟ بیماری نداشته باشند از کجا تامین می‌کنید و .. که می‌گوید دو گونه زالو داریم یک سری زالو‌هایی پرورشی در مزارعی که جدیدا در شمال راه افتاده و یک سری زالو‌هایی که در محیط آزمایشگاهی پرورش پیدا می‌کنند و من زالو‌ها را از آزمایشگاهی در تهران فراهم می‌کنم اگرچه زالو‌های پرورشی مازندران هم عالی هستند، چون بومی همینجا هستند و ...
کار که تمام می‌شود حس سبکی می‌کنم حالم بهتر شده فعلا از کش دادن‌های بهاره خبری نیست.
نابودی زیستگاه‌های طبیعی زالو‌ها
سالیان کمی دور زمانی که بخشی از شیطنت‌های کودکانه را با شالیزار‌ها قسمت می‌کردم رد پای این موجود ریز را هم می‌دیدم لای دست‌های پدربزرگ، وقتی خسته از کار روزانه کنار چشمه می‌نشست و یکی دو تا زالو را که از شالیزار خودش گرفته بود به پایش می‌انداخت و می‌گفت برای روماتیسم و درد پا خوب است و آنقدر منتظر می‌ماند تا زالو کارش را بکند و بعد رهایش کند به امان خدا، حالا، اما نه از پدربزرگ خبری است نه از شالیزار و نه از زالو‌های طبیعی شالیزار‌ها.
نعمتی استاد دانشگاه می‌گوید؛ شالیزار‌های شمال زیستگاه طبیعی زالو‌ها بود، اما نسل این شاهکار خلقت به دلیل استفاده بی رویه از سموم کشاورزی در حال انقراض است و از چرخه طبیعی خود خارج شدند، اگر تمام شالیزار‌های یک منطقه را هم بگردید محال است چند زالو پیدا کنید هر چه بود در جدال آفت و سموم کشاورزی از بین رفت.
او گفته‌های پدربزرگ را هم تایید می‌کند و می‌گوید: زالو درمانی از قدیم در شمال کشور رواج داشت و مردم زالو‌ها را از شالیزار‌ها صید و خودشان هم زالو درمانی می‌کردند آن موقع نه از سموم خبری بود نه از آفت کش‌ها، زالو‌ها در مزارع به صورت طبیعی زاد و ولد می‌کردند.
این استاد دانشگاه می‌گوید: حدود ۶۵۰ نوع زالو در دنیا وجود دارد که ۵ گونه آن خاصیت درمانی دارند و دو گونه از آن‌ها شامل هیرودو مدیسینالیس و هیرودو اورینتالیس گونه اصلی زالو‌های شمال بودند که در شالیزار‌های مازندران، گیلان و گلستان زیست می‌کردند الان نسلشان در طبیعت تقریبا منقرض شده است، اما هر دو گونه این زالو‌ها اکنون در جهان برای مصارف پزشکی استفاده می‌شود.
نعمتی افزود: زالو‌های موجود در شمال ایران هم قابلیت تکثیر زیادی دارند هم آنزیم‌شان با کیفیت‌تر از زالو‌های دیگر است به همین دلیلی برخی کشور‌ها این زالو‌ها را به صورت طبیعی در مزارع پرورش می‌دهند تا زالو‌ها با هزینه‌های پایین تولید و با قیمت مناسب به کشور‌های دیگر از جمله ایران صادر شود.
افسوس می‌خورد از فرصت‌هایی که از دست رفت و ادامه می‌دهد همین مزارع طبیعی پرورش زالو را ما سال‌های گذشته در سراسر شمال داشتیم که نابود شد، اما می‌شود با کاهش مصرف سموم و استفاده از روش‌های بیولوژیک علاوه بر مبارزه با آفات، زالو‌ها را هم دوباره به شالیزار‌ها برگرداند و اینکار در برخی مزارع در حال انجام است.
هر ۱۲ زالو یک بشکه نفت
عنوان کارشان کمی عجیب است " پرورش جانوری که خون انسان‌ها را می‌مکد"، اما می‌گویند سود خوبی دارد، سریع جمع و کم و تفریق می‌کنند و می‌گویند هر دوره ۶ ماهه اگر ۵ هزار زالو پرورش دهیم با کم کردن پول آب و برق و گاز و خرید لارو و تلفات احتمالی یک سود ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومانی خواهیم داشت.
اینها را برادران زارع می‌گویند که خانه پدربزرگشان را کرده اند مزرعه پرورش زالو، وارد حیاط که می‌شویم عطر بهار نارنج و شکوفه‌های سفید گلابی و سقف چوبی خانه قدیمی از یک طرف و تصویر محو از خانه دراکولا در فیلم‌های اروپای شرقی از طرف دیگر حواسمان را پرت می‌کند گوشه‌ای از این حیاط قدیمی استخری بتنی است که سطح آن را جلبک‌های سبز پوشانده، اینجا محل پرورش زالو است و دو برادر که یکی کارشناسی شیلات خوانده و آن یکی نرم افزار مدتی است مشغول پرورش این خون آشامان پولساز هستند.
می پرسم " غذای این زالو‌ها خون انسان‌ها که نیست"؟ می‌خندند و می‌گویند نه ترکیبی از جلبک‌های سبز و خون منجمد برخی پستانداران مثل گاو، گوسفند، و اسب و حتی شتر که از جا‌های مطمئن تامین می‌کنیم، چون امکان دارد خون‌ها آلوده باشند و زالو‌ها را تلف کنند.
خیالم که کمی راحت می‌شود از شرایط کار می‌پرسم می‌گویند بستگی به توان شما و فصل‌ها دارد در زمستان کار کمتر است و در تایستان کمی بیشتر، هم زالو‌ها به گرما و دما و رطوبت حساسند هم مشتری‌های تابستانه بیشتر است اگر سه ضلع اطلاعات، تجربه و پول را داشته باشی می‌توانی در یک فضای دو در سه متر با ۱۰۰ زالوی مولد شروع کنی.
می‌پرسم زالو‌ها را چگونه می‌فروشید، می‌گویند ما که زالو‌ها را به چند مرکز طب سنتی می‌فروشیم هر زالو از ۳۵۰۰ تا ۷۰۰۰ تومان، اما همه جای دنیا اینگونه نیست.
او می‌گوید: زالو‌های شمال یکی از مهم‌ترین گونه‌های شناخته شده زالو در دنیا و ناشناخته و مغفول مانده در ایران هستند مثلا در حالیکه درآمد روسیه از صادرات زالوی خزر به اروپا معادل درآمد نفتی آنان است عملکرد ضعیف ما در ایران سبب شده در صادرات زالوی دریای خزردرآمدی نصیب ایرانیان نشود.
این تولید کننده‌ها می‌گویند: زالو در داروخانه‌های اروپایی برای درمان بیماری‌ها بفروش می‌رسد، اما زالو درمانی که ریشه در ایران باستان دارد در بین ایرانیان فراموش شده است، تقریبا ۱۰ درصد ایرانیان زالو درمانی می‌کنند و سالی حدود ۷ میلیون زالو مصرف می‌شود که بیشتر آن‌ها هم وارداتی است.
صنعت پرورش دراکولاهای کوچک
عباس زاده معاون شیلات مازندران گفت: ۱۰ مجوز پرورش زالو به ظرفیت یک میلیون و یکصد هزار قطعه تاکنون در مازندران صادر شده است که با راه اندازی آنان برای ۲۲ نفر شغل ایجاد خواهد شد.
او افزود: ۳۰۰ هزار قطعه زالو هم سالانه بصورت خانگی و بدون مجوز تولید و به بازار عرضه می‌شود.
معاون شیلات مازندران استقبال از پرورش زالو را در مازندران مناسب دانست و گفت: علت تاخیر در بهره برداری از طرح‌های پرورش زالو طولانی بودن روند پاسخ استعلامات دامپزشکی و دریافت پایان کار و خلاصه بوروکراسی‌های اداری است بگونه‌ای که برخی مجریان طرح به دلیل طولانی شدن فرایند دریافت مجوز‌ها عطای کار را به لقایش می‌بخشند و طرح را نیمه کاره رها می‌کنند.
عباس زاده سود آوری در این بخش را نیز مناسب می‌داند و می‌گوید: هزینه تمام شده هر قطعه تولید زالوی طبی در مازندران حدود ۶ هزار تومان است که به صورت عمده در مازندران حدود ۹ هزار تومان وبه صورت خرده فروشی تا ۱۳ هزار تومان هم فروخته می‌شود.
او پرورش زالو را کاری دشوار، اما با صرفه اقتصادی خوب می‌داند و می‌گوید بسیاری از مردم سال‌های اخیر به طب سنتی گرایش پیدا کرده اند این یعنی افزایش تقاضا برای زالو‌ها و با توجه به اینکه حدود ۲۰ درصد زالو‌ها در کشور تولید می‌شود افرادی که دانش این کار را دارند می‌توانند با کمی پشتکار و صبر به فعالیتی با حاشیه سود مناسب دست پیدا کنند.
او می‌گوید تکثیر و پرورش زالو در دنیا به یک صنعت تبدیل شده و در شمال ایران هم می‌تواند به یک صنعت پولساز تبدیل شود، صنعتی با بازیگری همان موجود خوفناکی که در باورمان خون انسان‌ها را سر می‌کشد، اما در پشت پرده زندگی اش حقایقی باور نکردنی وجود دارد آن‌ها هم یک درمانگر هستند هم پولساز.
گزارش: سید رضا کریمی/ باشگاه خبرنگاران