حرف شمال- حسن قمی نجارده: ۲۴ تالاب ثبت شده در مازندران وجود دارد، مناطقی که زمانی زیستگاه و مهاجرت گاه هزاران پرنده مهاجر و آبزیان متنوع بوده است امروز در تلاطم آجرها و بلوک‌ها هر روز وسعت این تالابها کمتر می‌شود و انگار همه متولیان و محافظان چشمان خود را بر واقعیت نوین تالاب خواری در مازندران بسته‌اند.
از تالاب‌های غرب مازندران تا شرق و مرکز استان؛ دیگر فرقی نمی‌کند کدام تالاب، به طور عمده همه این تالابها به دلایل مختلف در حال از بین رفتن است، به عنوان نمونه کوچک در این گزارش می‌توان به تالاب لپو مازندران که روزگاری میزبان پرندگان مهاجر بود اشاره کرد که در پی برداشت بی رویه آب برای کشت برنج توسط کشاورزان به سوی نابودی می‌رود و تقریباً در حال خشک شدن کامل است.
تالاب نیلوفر آبی بابل یکی از بزرگترین تالاب‌های محدوده شهری استان مازندران با وسعت ۳۴ هکتار است که آب کشاورزی ۳ منطقه حیدر کلاً، حاجی کلاً و حمزه کلاً را تأمین می‌کند و این روزها به بهانه‌ها مختلف از وسعت آن کاسته شده و ریشه تالاب در حال خشکیدن است.
از سویی، برای تالابها ۱۵۰ متر خط بستر و حریم تعریف شده است؛ یعنی باید در فاصله ۱۵۰ متری تالابها هیچ‌گونه ساخت‌وسازی انجام نشود در حالی‌که در کنار همین تالاب نیلوفر آبی ساختمان‌سازی رونق دارد و متأسفانه به این نکته اصلاً توجه نشده است.
حال و روز تالاب کیسی در نوشهر و در غرب مازندران هم خوش نیست؛ این تالاب که بیش از ۵۰ هکتار بوده حالا این روزها وسعتش به کمتر از ۱۰ هکتار رسیده و اطراف آن را ساخت و سازهای مختلف توسط تالاب خواران احاطه کرده و به روزهای پایانی و مرگبار تالاب کیسی نزدیک تر کرده است.
کنوانسیون رامسر یک برنامه تشریفاتی برای بزرگداشت روز تالاب است
داریوش عبادی دبیر شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی مازندران می‌گوید: کنوانسیون رامسر یک برنامه تشریفاتی برای بزرگداشت روز تالاب است و اگرچه بین‌المللی است اما دارای ضمانت اجرایی و نیز در راستای کارهای اجرایی نمی‌تواند اقدامی انجام دهد.
وی درباره تالاب‌های مازندران نیز تصریح می‌کند: اکثر تالاب‌های بزرگ استان دچار مشکل هستند، تالاب میانکاله یا تالاب لپو به دلیل کمبود آب ورودی دچار مشکلاتی هستند. آب این تالابها به دلیل احداث آب‌بندان در بالادست کاهش یافته است و نیز کمربندی‌های ساخته شده به دلیل اختلاف سطح، مانع جریان آب می‌شود. از سوی دیگر به تعداد زیاد آب‌بندان‌هایی در مسیر درست شده است که آب‌های سطحی را جمع آوری می‌کند و از سویی کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی نیز بر خشکسالی سرعت بخشیده است.
وی می‌افزاید: با تغییر اقلیم و کم آبی امید به بازگشتن به حالت اول ضعیف و غیرممکن است و حتی هیچ اراده‌ای در دستگاه‌های دولتی و مردم وجود ندارد که تالابها به حالت اولیه باز گردند. زیرا اگر اراده‌ای برای این امر وجود داشت هیچ گاه در نزدیکی تالاب سد احداث نمی‌کردند.
هیچ اراده‌ای در دستگاه‌های دولتی و مردم وجود ندارد که تالابها به حالت اولیه باز گردند. زیرا اگر اراده‌ای برای این امر وجود داشت هیچ گاه در نزدیکی تالاب سد احداث نمی‌کردند
دبیر شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی مازندران در پایان می‌گوید: کنوانسیون رامسر و دیگر تعهدات مانند این برای تالابها در حد بیانیه کارساز است و خواهان بازگشت تالابها به شرایط سابق در حد یک صحبت و نوشتار بوده و هیچ اقدام اجرایی از تالابها را ضعیف ارزیابی کرد و افزود: جوامع محلی و بومیان نقش بسیار مهمی در حفاظت از تالابها دارند اما به جز فعالان مدنی و زیست محیطی، متولیان همچون سازمان محیط زیست و جهاد کشاورزی چقدر به مردم آموزش داده‌اند؟ در این زمینه ضعیف عمل شده است.
وی ادامه داد: اگر بساط ساخت‌و سازها، رانت‌ها و فساد، گردشگری بی‌پایه و اساس گرفته نشود، به مرور تالابها حالت بیابانی و خشکی پیدا خواهند کرد. در واقع به حیات خودمان آسیب می‌زنیم. تالابها نقش درمانی دارند و همچنین می‌توان در گردشگری حوزه عکاسی و فیلم‌برداری بهره سنجیده‌ای داشت. باید اکوسیستم تالابی حفظ و احیا شود.
اوضاع نگران کننده تالاب‌های استان
مرجان ملاحسینی یکی از فعالان محیط زیست در مورد ارزش تالابها، گفت: بسیاری از متخصصان ارزش تالابها را ۱۰ برابر بیشتر از جنگل‌ها و ۲۰۰ برابر بیشتر از زمین‌های زراعی می‌دانند. تالابها یکی از مولدترین مکان‌های جهان و مهد زیستی جهان محسوب می‌شوند. از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، اکوسیستمی و فرهنگی نقش بسیار مهمی دارند. بنابراین وقتی از بین روند اشتغال، فرهنگ و جمعیت بومی و اکوسیستمی که محل ذخیره ژنتیک گیاهی و جانوری است را از دست می‌دهیم.
این فعال مدنی وضعیت تالاب‌های مازندران را نگران کننده دانست و اظهار داشت: اوضاع تالاب‌های مازندران خوب نیست و نگران کننده است. چرا که گردشگری نامناسب، مهاجرت بدون زیرساخت، مجوزهای بدون کارشناسی و ارزیابی نشده در مجاورت تالابها و زمین‌های کشاورزی از دست رفته و تبدیل به ویلا داریم.
وی ادامه داد: اگر به این روش بخواهند ادامه دهند، اوضاع خوبی نخواهیم داشت. تالابها تصفیه کننده آلاینده‌های صنعتی هستند. نقش کبد را ایفا می‌کنند و مانند اسفنج ذخایر آبی برای ما محسوب می‌شوند.
ملاحسینی با بیان اینکه تالابها نقش مؤثری در کشاورزی دارند، افزود: اگر اکوسیستم یک تالاب تخریب شود، پرنده مهاجری نخواهد آمد. مرداب، آب‌بندان، دریاچه‌های مصنوعی و زمین‌های کشاورزی گونه‌هایی از تالاب هستند. زمین‌های کشاورزی ۴۰ درصد اقتصاد جهان و غذای جهان را برنج تشکیل می‌دهد که محصول یک اکوسیستم تالابی است. تالابها بسته به نوع دریایی، ساحلی، داخل خشکی یا ساخت بشر، هرکدام نقش مهمی دارند.
عضو سمن زیست محیطی هم‌اندیشان پویای حیات سبز، تالابها را به‌عنوان حافظی برای زندگی بشر در مقابل حوادثی همچون سیل برشمرد و ساخت‌و سازهای بشری را زیان بزرگی برای این اکوسیستم دانست و تصریح کرد: به دلیل بحران کمبود آب از در ۱۰ سال گذشته تاکنون شاهد مهاجرت‌هایی به شمال کشور هستیم، با دادن مجوزهای بی در و پیکر برای ساخت‌وسازها مشکلاتی برای تالابها ایجاد کرده‌ایم، گونه‌های گیاهی و حیات جانوری و پرندگان در خطر قرار گرفته‌اند. تالابها را برای ویلاسازی خشک می‌کنند و اگر با این روند برخورد نشود به زودی با بحران جدی مواجه خواهیم شد.
تالابها را برای ویلاسازی خشک می‌کنند و اگر با این روند برخورد نشود به زودی با بحران جدی مواجه خواهیم شد
وی ادامه داد: چرا که تالابها علاوه‌بر ذخیره آبی، نقش مهمی در تثبیت خاک، کاهش خطر تخریب سیل دارند و سیستم زندگی بشر را در مقابل حوادثی همچون سیل محافظت می‌کنند.
ملاحسینی، بحران تالاب‌خواری را پدیده جدیدی در مازندران در سال‌های اخیر برشمرد و گفت: ما با پدیده‌ای به نام تالاب خواری مواجه هستیم. بحران جدیدی که در مازندران رواج یافته به‌خصوص تالاب‌های ناحیه بابل. مدت‌ها است در مازندران مزارع کشاورزی و شالیزاری را رو به خشکی داده و ساخت‌وساز و فروش انجام می‌دهند. مازندران چون به پایتخت نزدیک است تالابها از این منظر در معرض تهدید بیشتری قرار دارند. از طرفی اگر آلودگی تالاب بیشتر شود رو به تخریب می‌رود.
این فعال زیست محیطی با بیان اینکه طبق کنوانسیون رامسر پیش نرفته‌ایم و اوضاع نگران کننده است، خاطرنشان کرد: کنوانسیون رامسر که با نام کنوانسیون تالاب‌های بین‌المللی به ویژه برای زیستگاه پرندگان آبزی در سال ۱۹۷۵ میلادی ثبت شده است، آماری که در سال ۲۰۰۸ ارائه دادند ۱۵۸ کشور عضو آن شده‌اند و اساس آن محافظت از تالاب‌های سراسر جهان بود که طبق آن هفت تالاب ایران از جمله انزلی در اولویت حمایتی قرار گرفته‌اند، اما متأسفانه در مازندران طبق این کنوانسیون آنچه باید می‌شد، نشده است. اگر می‌شد شاهد این همه آسیب نبودیم.
عضو سمن‌های فعال مازندران با ارزیابی ارزش اقتصادی تالابها در جهان، افزود: به لحاظ اقتصادی از تریلیون خدمات اکوسیستمی، تالابها ۹/۴ دهم تریلیون دلار ارزش اقتصادی به همراه دارند که در کنار آن تثبیت خطوط ساحلی، مهار فرسایشی و تجدید آب‌های زیرزمینی هم انجام می‌دهند. همچنین عناصر محلول در آب را که ارزش غذایی دارند در دسترس گیاهان قرار می‌دهند.
سود مافیا و رستوران داران از شکار بی رویه
ملاحسینی یکی از آسیب‌های انسانی به تالابها را تهدید حیات پرندگان توسط جوامع انسانی دانسته و تصریح کرد: زمانی که جوامع محلی آموزش نبیند و شکار بی‌رویه را شاهد باشیم، زمانی که جوامع شهری در رستوران‌ها سفارش پرنده مهاجر می‌دهند، یعنی آموزش که رکن اصلی حفاظت است ندارد. با متخلفان با قوه قهریه برخورد نمی‌شود مافیا و رستوران‌های اندکی وجود دارند که سود کلانی از شکار می‌برند.
عضو سمن زیست محیطی هم‌اندیشان پویای حیات سبز، با ارزیابی ارکان حفاظت از تالابها، گفت: مهم‌ترین رکن حفاظت از تالابها آموزش جوامع محلی، مشارکت گروه ذینفع از تالاب، بهره‌برداری خردمندانه از تالاب بر اساس ارزشیابی محیط زیستی، ایجاد معیشت پایدار، آموزش از طریق وسایل ارتباط جمعی و صفحات اجتماعی است. باید آموزش‌های لازم داده شود تا برای ویلاسازی، عمداً تالاب را خشک نکنند.
سلطانی رئیس اداره حفاظت محیط زیست نوشهر نیز با تاکید بر صیانت از تالابها اظهار داشت: با لایروبی انهار منتهی به تالابها و جلوگیری از ساخت و سازها و تجاوز در حاشیه تالابها، رودخانه‌ها و انهار و هدایت آب‌ها به تالاب می‌توان باعث آبگیری و احیای آنها شد.
احداث بنا و ساخت و سازها در حریم رودخانه‌ها، انهار و تالابها باعث به خطر افتادن و وضیعت نامطلوب تالابها می‌شود
وی رعایت حقابه زیست محیطی را برای تالابها بسیار مهم برشمرد و گفت: تغییرات اقلیمی، بارش کمتر از میانگین نزولات جوی در استان، حفر چاه‌های غیر مجاز، برداشت بیش از حد از جنگل‌های شمال کشور، مکانیزه نبودن کشاورزی و استفاده بیش از ۸۰ درصد از آب استحصالی برای کشاورزی، احداث بنا و ساخت و سازها در حریم رودخانه‌ها، انهار و تالابها باعث به خطر افتادن و وضیعت نامطلوب تالابها می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه نباید به بهانه‌های مختلف با از بین بردن منابع زیست محیطی حق آیندگان را پایمال کرد، افزود: تالابها یکی از زیستگاه‌های مهم و با ارزش برای پرندگان مهاجر، آبزی، پرندگان بومی و بازمانده تیپ اراضی مشجر ساحلی در ساحل دریای خزر است و به علت دارا بودن موقعیت ویژه منحصر به فرد اکولوژیکی به عنوان یکی از ذخایر زیست محیطی کره زمین در کنوانسیون رامسر شناخته شده است و از ویژگی‌های بارز تالاب مثل کسی اهمیت زیستگاهی زمستانه است که در آن گونه‌های مختلفی از پرندگان مهاجر آبزی و بومی را می‌تواند در خود جای دهد و باعث توسعه گردشگری و جذب توریسم شود.
استان مازندران دارای تالاب‌های طبیعی همچون میانکاله و تالاب‌های انسان ساخت مثل آب‌بندانها است که این تالابها زیستگاه زمستان گذرانی، تخم گذاری و تغذیه ۱۰۰ گونه پرنده آبزی و کنار آبزی محسوب می‌شود. از سوی دیگر علیرغم تصویب کنوانسیون رامسر و اهداف این کنوانسیون همانند مرگ تدریجی تالابها تغییر کاربری داد و این کنوانسیون نیز کمکی به مرگ تدریجی تالابها در ایران بویژه مازندران نکرد و تنها از این کنوانسیون مصوبات کاغذی بر جا مانده است.
روز دوم فوریه در سال ۱۹۷۱ یا ۱۳۴۹ شمسی اولین کنوانسیون بین‌المللی در حوزه محیط زیست تحت عنوان حفاظت از تالابها به تصویب رسید و میزبانی آن در شهر رامسر و کشور ایران بود. چون اولین کنوانسیون محیط زیستی جهان را ایران به ثبت رساند. در آن زمان ۱۸ کشور عضو این کنوانسیون شدند که اکنون بیش از ۱۷۰ کشور عضو کنوانسیون هستند.