حرف شمال- * قاسم صلاحی کجور/ سلطة تدریجی حرکت سواره بر فضاها و معابر شهری، برنامه ریزی و طراحی شهری را از مقیاسها و نیازهای انسـان پیاده رو ساخته و در نتیجه، از ارزشها و جاذبه های اجتماعی و فرهنگی فضـاهای شـهری کاسـته اسـت. تـداوم چنـین روندی باعث شده، حیات مدنی فضاها و تمدن شهری با خطر روبه رو شود.
یکی از مهمترین مشکلاتی که موجب نگرانی کسبه و ساکنان شده کاهش تردد و شلوغی محدوده و کـاهش سـرزندگی مرکز شهری است. عموماً خیابانهای پیاده شاخصه هایی مانند خدمات و امکانات برای استراحت، تفریح و فراغت یا دامنه های از فعالیـتهـای گوناگون را در خود دارند. حوزه های پیاده شامل مناطق مخصوص پیاده، همچون بازارها و اموال و پیاده راههاست . به طور کلی، پیاده راهها به نواحی یا معابری اطلاق مـیشـود کـه انحصـاراً در اختیـار پیادگـان قرارمیگیرد و وسایل نقلیة موتوری تنها به منظور دسترسی و سرویس دهی ضروری حق ورود به آن را دارنـد. پیـاده راههـا کام ً متمایز از پیاده روهاست. این معابر به صورت کوچه، بازار، بازارچه، میدان، پـارک یـا فضـای مجتمـع اسـت . فضاهای شهری پیاده پاسخی برای نیاز عالی انسان در شهر است. شهر تنها تـراکم فیزیکـی بناهـا و راههـا نیست، بلکه بستری است که موجد تعالی، کمال و تبلور مدنی جامعه است. بازتعریف نواحی و فضـاهای شـهری پیـاده و ایجاد کیفیت در آنها امکانی است برای پرکردن خ ناشی از مناسبات با اصطلا ح مدرن که البته ملزم به برنامه ریزی نیز است. از یکسو نواحی شهری، جاذبه های تاریخی، فرهنگی، طبیعی و اجتماعی بسیاری دارد که آن را مقصد گردشـگری و خاطره تعریف میکند. از سوی دیگر، دیدار دوستان، خرید، تفریح، بازدید از میراث فرهنگی و طبیعی، زیـارت، و حضـور در مراسم اجتماعی و سفرهای روزانه انگیزه های گوناگونی است که میتـوان بـا انطبـاق ایـن دو بعـد بـر هـم، یکـی از زمینه های توسعة پایدار شهری را فراهم کرد.
در پیاده راهها همواره باید زندگی اجتماعی در جریان باشد و سرزندگی از ویژگیهای اساسی و اصلی آن است. دو کیفیـت مهم که منجر به سرزندگی پیاده راهها میشود تنوع و نفوذپذیری این فضاهاست. یکی از سیاستهای رسیدن به تنـوع در طول مسیر با توجه به اینکه مسیر پیاده مختص حرکت عابر پیاده طراحی میشود، نماد و نشانه های شهری است کـه یـا برگرفته از کالبد موجود یا براساس شرایط موجود و ارزشهای بافت طراحی میشود، که به خوانایی مسیر میافزایـد و آن را به نماد تبدیل میکند. از دیگر عواملی که به سرزندگی و تنوع پیادهراهها می انجامد ایجاد کاربریهای متنوع و متناس با هر سکانس پیاده راه، استقرار کاربریهای خدماتی که تداوم حضور شهروند را در پی دارد، همچنین استقرار کاربریهای اوقات فراغت، تنوع مبلمان در طول مسیر و هماهنگی روشنایی مسیر بدنه ها و تأکید روشنایی بر بناها و عناصـر شـاخص است . جوهر زندگی شهری به قول جین جکوبز در تنوع سرزنده نهفته است که بایـد درهر زمان و برای همه در دسترس باشد و دامنة وسیعی از حق انتخابها را در اختیار آنها قرار دهد.
مفهوم سرزندگی در شهر
سرزندگی به معنای داشتن انرژی جسمی و روحی تعریف شده است که افراد احساس شور و شوق، سـلا متی و انـرژی در وجود خود میکنند؛ سرزندگی در مفهوم کلی به خودکفـایی، پایـداری، سـازگاری،انعطاف پذیری، ظرفیت برای تغییر، خودسازی، مسئولیت و امنیت مربوط میشود. سرزندگی شـهری یعنـی ظرفیـت شـهر برای پاسخ دادن و انطباق با شرایط حیات و زندگی فرد در میان جمع بـودن اسـت و آنچـه بـه فضـا زندگی می بخشد مردم و حضور فعال و پرشور و نشاط آنها در فضاست.
ارتباط سرزندگی و توسعة پایدار
در زمینة ارتباط بین سرزندگی شهر و توسعة پایدار شهر تحقیقات کمی انجام شـده اسـت. سـنجش سـرزندگی شـهر در چارچوب توسعة پایدار قرارمی گیرد که عملکرد آن بـا عوامـل دیگـری همچـون پایـداری محیطـی، رقابـت اقتصـادی و تاب آوری در ارتباط است. سرزندگی شامل رفاه انسان و کیفیت محیط کالبدی شهر اسـت کـه از عملکـرد سیسـتمهـای کالبدی شهر و فرایندهای کار و زندگی افراد در شهر مشتق شده است. مفاهیم گستره از توسعة پایدار سه پایة پایداری اجتماعی، اقتصادی و محیطی راتركيب میکند و همة آنها به رفـاه، آینده و زندگي جامعه مربوط میشود. این مفهوم توسعة پایدار با عوامل تعیین کنندۀ سلا مت و سـرزندگی همپوشـانی دارد. مفهوم «سرزندگی پایدار» در پاسخ به ادغام مفاهیم بسـیاری ظهـور کـرده اسـت کـه در ایـن بـاره مطرح شده است. استدلال آن این است که محـیط، سـالم و سـرزنده نمـیشـود، مگـر اینکـه در درازمـدت پایـدار باشـد.
سرزندگی در پیاده راه
در پیاده راهها همواره باید زندگی اجتماعی در جریان باشد و سرزندگی از ویژگیهای اساسی و اصلی آن است. دو کیفیـت مهم که منجر به سرزندگی پیاده راهها میشود تنوع و نفوذپذیری این فضاهاست. یکی از سیاستهای رسیدن به تنـوع در طول مسیر با توجه به اینکه مسیر پیاده مختص حرکت عابر پیاده طراحی میشود، نماد و نشانه های شهری است کـه یـا برگرفته از کالبد موجود یا براساس شرایط موجود و ارزشهای بافت طراحی میشود، که به خوانایی مسیر میافزایـد و آن را به نماد تبدیل میکند. از دیگر عواملی که به سرزندگی و تنوع پیاده راهها می انجامد ایجاد کاربریهای متنوع و متناس با هر سکانس پیادهراه، استقرار کاربریهای خدماتی که تداوم حضور شهروند را در پی دارد، همچنین استقرار کاربریهای اوقات فراغت، تنوع مبلمان در طول مسیر و هماهنگی روشنایی مسیر بدنه ها و تأکید روشنایی بر بناها و عناصـر شـاخص است . جوهر زندگی شهری به قول جین جکوبز در تنوع سرزنده نهفته است که بایـد در هر زمان و برای همه در دسترس باشد و دامنة وسیعی از حق انتخابها را در اختيار آنهاقرار است که در محدودۀ پیاده راه تردد دارند؛ ساکنان محـل و کسـبهای کـه در محدودۀ پیاده راه مشغول به فعالیت اند.
*كارشناس ارشد برنامه ريزي شهري