حرف شمال- * قاسم صلاحی کجور/ سلطة تدریجی حرکت سواره بر فضاها و معابر شهری، برنامه ریزی و طراحی شهری را از مقیاسها و نیازهای انسـان پیاده رو ساخته و در نتیجه، از ارزشها و جاذبه های اجتماعی و فرهنگی فضـاهای شـهری کاسـته اسـت. تـداوم چنـین روندی باعث شده، حیات مدنی فضاها و تمدن شهری با خطر روبه رو شود.

‎یکی از مهمترین مشکلاتی که موجب نگرانی کسبه و ساکنان شده کاهش تردد و شلوغی محدوده و کـاهش سـرزندگی مرکز شهری است. عموماً خیابانهای پیاده شاخصه هایی مانند خدمات و امکانات برای استراحت، تفریح و فراغت یا دامنه های از فعالیـتهـای گوناگون را در خود دارند. حوزه های پیاده شامل مناطق مخصوص پیاده، همچون بازارها و اموال و پیاده راههاست . به طور کلی، پیاده راهها به نواحی یا معابری اطلاق مـیشـود کـه انحصـاراً در اختیـار پیادگـان قرارمیگیرد و وسایل نقلیة موتوری تنها به منظور دسترسی و سرویس دهی ضروری حق ورود به آن را دارنـد. پیـاده راههـا کام ً متمایز از پیاده روهاست. این معابر به صورت کوچه، بازار، بازارچه، میدان، پـارک یـا فضـای مجتمـع اسـت . فضاهای شهری پیاده پاسخی برای نیاز عالی انسان در شهر است. شهر تنها تـراکم فیزیکـی بناهـا و راههـا نیست، بلکه بستری است که موجد تعالی، کمال و تبلور مدنی جامعه است. بازتعریف نواحی و فضـاهای شـهری پیـاده و ایجاد کیفیت در آنها امکانی است برای پرکردن خ ناشی از مناسبات با اصطلا ح مدرن که البته ملزم به برنامه ریزی نیز است. از یکسو نواحی شهری، جاذبه های تاریخی، فرهنگی، طبیعی و اجتماعی بسیاری دارد که آن را مقصد گردشـگری و خاطره تعریف میکند. از سوی دیگر، دیدار دوستان، خرید، تفریح، بازدید از میراث فرهنگی و طبیعی، زیـارت، و حضـور در مراسم اجتماعی و سفرهای روزانه انگیزه های گوناگونی است که میتـوان بـا انطبـاق ایـن دو بعـد بـر هـم، یکـی از زمینه های توسعة پایدار شهری را فراهم کرد.

‎در پیاده راهها همواره باید زندگی اجتماعی در جریان باشد و سرزندگی از ویژگیهای اساسی و اصلی آن است. دو کیفیـت مهم که منجر به سرزندگی پیاده راهها میشود تنوع و نفوذپذیری این فضاهاست. یکی از سیاستهای رسیدن به تنـوع در طول مسیر با توجه به اینکه مسیر پیاده مختص حرکت عابر پیاده طراحی میشود، نماد و نشانه های شهری است کـه یـا برگرفته از کالبد موجود یا براساس شرایط موجود و ارزشهای بافت طراحی میشود، که به خوانایی مسیر میافزایـد و آن را به نماد تبدیل میکند. از دیگر عواملی که به سرزندگی و تنوع پیادهراهها می انجامد ایجاد کاربریهای متنوع و متناس با هر سکانس پیاده راه، استقرار کاربریهای خدماتی که تداوم حضور شهروند را در پی دارد، همچنین استقرار کاربریهای اوقات فراغت، تنوع مبلمان در طول مسیر و هماهنگی روشنایی مسیر بدنه ها و تأکید روشنایی بر بناها و عناصـر شـاخص است . جوهر زندگی شهری به قول جین جکوبز در تنوع سرزنده نهفته است که بایـد درهر زمان و برای همه در دسترس باشد و دامنة وسیعی از حق انتخابها را در اختیار آنها قرار دهد.

‎مفهوم سرزندگی در شهر

‎سرزندگی به معنای داشتن انرژی جسمی و روحی تعریف شده است که افراد احساس شور و شوق، سـلا متی و انـرژی در وجود خود میکنند؛ سرزندگی در مفهوم کلی به خودکفـایی، پایـداری، سـازگاری،انعطاف پذیری، ظرفیت برای تغییر، خودسازی، مسئولیت و امنیت مربوط میشود. سرزندگی شـهری یعنـی ظرفیـت شـهر برای پاسخ دادن و انطباق با شرایط حیات و زندگی فرد در میان جمع بـودن اسـت و آنچـه بـه فضـا زندگی می بخشد مردم و حضور فعال و پرشور و نشاط آنها در فضاست.

‎ارتباط سرزندگی و توسعة پایدار

‎در زمینة ارتباط بین سرزندگی شهر و توسعة پایدار شهر تحقیقات کمی انجام شـده اسـت. سـنجش سـرزندگی شـهر در چارچوب توسعة پایدار قرارمی گیرد که عملکرد آن بـا عوامـل دیگـری همچـون پایـداری محیطـی، رقابـت اقتصـادی و تاب آوری در ارتباط است. سرزندگی شامل رفاه انسان و کیفیت محیط کالبدی شهر اسـت کـه از عملکـرد سیسـتمهـای کالبدی شهر و فرایندهای کار و زندگی افراد در شهر مشتق شده است. مفاهیم گستره از توسعة پایدار سه پایة پایداری اجتماعی، اقتصادی و محیطی راتركيب میکند و همة آنها به رفـاه، آینده و زندگي جامعه مربوط میشود. این مفهوم توسعة پایدار با عوامل تعیین کنندۀ سلا مت و سـرزندگی همپوشـانی دارد. مفهوم «سرزندگی پایدار» در پاسخ به ادغام مفاهیم بسـیاری ظهـور کـرده اسـت کـه در ایـن بـاره مطرح شده است. استدلال آن این است که محـیط، سـالم و سـرزنده نمـیشـود، مگـر اینکـه در درازمـدت پایـدار باشـد.

‎سرزندگی در پیاده راه

‎در پیاده راهها همواره باید زندگی اجتماعی در جریان باشد و سرزندگی از ویژگیهای اساسی و اصلی آن است. دو کیفیـت مهم که منجر به سرزندگی پیاده راهها میشود تنوع و نفوذپذیری این فضاهاست. یکی از سیاستهای رسیدن به تنـوع در طول مسیر با توجه به اینکه مسیر پیاده مختص حرکت عابر پیاده طراحی میشود، نماد و نشانه های شهری است کـه یـا برگرفته از کالبد موجود یا براساس شرایط موجود و ارزشهای بافت طراحی میشود، که به خوانایی مسیر میافزایـد و آن را به نماد تبدیل میکند. از دیگر عواملی که به سرزندگی و تنوع پیاده راهها می انجامد ایجاد کاربریهای متنوع و متناس با هر سکانس پیادهراه، استقرار کاربریهای خدماتی که تداوم حضور شهروند را در پی دارد، همچنین استقرار کاربریهای اوقات فراغت، تنوع مبلمان در طول مسیر و هماهنگی روشنایی مسیر بدنه ها و تأکید روشنایی بر بناها و عناصـر شـاخص است . جوهر زندگی شهری به قول جین جکوبز در تنوع سرزنده نهفته است که بایـد در هر زمان و برای همه در دسترس باشد و دامنة وسیعی از حق انتخابها را در اختيار آنهاقرار است که در محدودۀ پیاده راه تردد دارند؛ ساکنان محـل و کسـبهای کـه در محدودۀ پیاده راه مشغول به فعالیت اند.

 *كارشناس ارشد برنامه ريزي شهري