حرف شمال: آفت مهلک و مرگبار شب پره چند سالی است که سایه شوم خود را بر گستره یکی از نادرترین گونه‌های درختی شمال کشور و خاصه استان مازندران یعنی شمشادها افکنده است و سبب خشکیدگی و از بین رفتن درختان شمشاد با قدمت بیش از دو قرن شده است.
این مسأله بسیار مهم و حیاتی تا بدان‌جا رسیده است که برخی کارشناسان، کار را از کار گذشته می‌دانند و معتقدند که دیگر هیچ گزینه‌ای برای برگرداندن شمشادهای آفت زده و خشکیده وجود ندارد و باید با این گونه‌های نادر موجود در جنگل که خشکیده‌اند برای همیشه خداحافظی کرد. همچنین از سویی دیگر عده‌ای بر این باورند که می‌توان عرصه‌های شمشادی که هنوز سالم باقی مانده‌اند را سم‌پاشی کرد ولی در اینجا نیز کارشناسان امر، این کار را غیرعلمی می‌دانند.
با این اوصاف آنچه در این بین مشاهده می‌شود مرگ تدریجی و دسته جمعی شمشادهای نادر جهان در مازندران است و شگفتی آنجاست که مدیران سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، مدیران پایین‌دست و کارشناسان حوزه منابع طبیعی و جنگل را از هرگونه مصاحبه و اظهارنظر درباره آفت مرگبار شمشادها و خشکیدگی آن با رسانه‌ها منع کردند در حالی که دوستداران و علاقه‌مندان به منابع طبیعی و محیط زیست به شدت نگران نسل‌‌کشی شمشادها توسط آفت شب‌پره هستند.
با این حال برای آگاهی یافتن از نظرات علمی و کارشناسانه پیرامون مسأله حمله آفت شب پره به شمشادها و از بین رفتن اینگونه نادر درختی به سراغ دکتر هادی کیادلیری، رئیس انجمن جنگلبانی کشور که از دوستداران و کارشناسان حوزه جنگل و منابع طبیعی است رفتیم و گفت‌وگویی انجام دادیم که در زیر می‌خوانید.
* فاجعه خشکیدگی شمشادها، گرفتار کاغذبازی ها و مسیرهای اداری سازمان جنگل‌ها
رئیس انجمن جنگلبانی کشور در گفت‌وگو با فارس، با اشاره به اینکه مشکل شمشادها از سال 91 شروع شده بود و با یک نوع قارچ از غرب کشور وارد کشور شد، اظهار کرد: همان زمان که این قارچ سبب آلودگی شده بود و به شب پره نرسیده بودد هشدار داده بودیم که 2 هزار هکتار خشک شده بود و گفتم: «فاجعه خشکیدگی شمشاد در راه است» ولی متأسفانه مورد توجه جدی قرار نگرفت یا در کاغذبازی ها و مسیرهای اداری سازمان جنگل‌ها متوقف شد و با صحبت های مختلف، موضوع را طولانی کردند و اینگونه شد که 40 هزار هکتار از جنگل‌های شمال آلوده شد و آن را خشک کرد و آن بیماری حتی به سی‌سنگان هم رسید و سپس به استان گلستان رسید.
هادی کیادلیری خاطرنشان کرد: پارسال نیز در پارک بنفشه هتل پارسیان خزر چالوس پروانه شب‌پره را مشاهده کردیم که طغیان کرده بود و بلافاصله اطلاع‌رسانی کردیم که قارچ و آفت شب‌پره شناسایی شدند و این به تمامی مسؤولان هم اطلاع داده شد تا اقدامات لازم را انجام دهند و حتی راهکار هم ارائه شد که چه باید بکنند ولی باز هم در یک سیستم اداری مورد تعلل قرار گرفت.
وی گفت: همان روزها مقاله‌ای نوشتم که «یک ماه تعلل و 300 سال خسارت»، یعنی درختان 300 ساله شمشاد را از دست دادیم آن هم فقط به خاطر اینکه مدیران یک ماه تعلل کردند.
رئیس انجمن جنگلبانی کشور بیان کرد: وقتی آفت در سیستم جنگل طغیان می‌کند دیگر امکاناتی برای کنترل آن وجود ندارد و ما علاوه بر آن که اصلاً امکانات برای مبارزه با آفت شب‌پره نداریم بلکه صعب‌العبور بودن، مدیریت ضعیف و ... دست به دست هم داد تا در برابر این طغیان عاجز شویم.
کیادلیری با بیان اینکه بروز آفت در جنگل یک موضوع مهمی است و نباید اقدامات خود را پس از بروز مشکل انجام داد چرا که آن زمان کار از کار گذشته است، تصریح کرد: همان روزها هشدارهایی دادیم که توجهی نشد و فقط در حد محلی و منطقه‌ای اقداماتی صورت گرفت و حتی بخش قرنطینه بسیار بسیار ضعیف بود و سازمان حفظ نباتات به هیچ وجه نه در بخش قرنطینه خارجی و نه داخلی همکاری نداشتند.
* قلمه‌گیری شمشادها، راهکاری برای احیای دوباره که جدی گرفته نشد
وی یادآور شد: قبل از نوروز 96 به‌دلیل آنکه می‌دانستم باردیگر این آفت طغیان می‌کند اعلام کردم که بیاییم برای احیا مناطق از دست رفته شمشادها اقداماتی کنیم و این تنها راهی است که از شمشادهای باقیمانده قلمه‌گیری کنیم و در محیطی ایزوله آنها را نگهداری کنیم و در زمان مناسب به عرصه برگردانیم که متأسفانه مسؤولان سازمان جنگل ها از این طرح‌های ما در رسانه‌ها مدام استفاده کردند که در حال اقداماتی هستیم ولی حتی یک کار هم انجام ندادند و فرصت قلمه‌گیری و راه‌های احیای آن از دست رفت و الان هم منتظر نشستیم ببینیم که چه اتفاقی می‌افتد.
رئیس انجمن جنگلبانی کشور تأکید کرد: باید از مناطق تحت پوشش شمشادها که هنوز سالم مانده باشند حتماً قلمه‌گیری شود و فرصت را بیش از این نباید از دست داد.
وی با بیان اینکه اراده جدی یا توانایی در مدیران وجود ندارد ولی در کنار کمبود امکانات باید اراده کرد و گام برداشت، افزود: قبلاً درباره بانک بذر شمشاد و حتی تهیه بانک ژن هم به‌شدت هشدار دادیم که هیچ‌کدام را انجام ندادند و مسؤولان فقط در حد شعار در رسانه‌ها سخن گفتند.
کیادلیری تصریح کرد: ما توان این را داشتیم که در طول یک سال 2 میلیون قلمه شمشاد تولید کنیم ولی مدیران هیچ‌گونه همکاری با ما نکردند و حالا که پویش‌های مردمی در فضای مجازی به راه افتاد سبب شد تا مسؤولان کمی به خود بیایند ولی حیف که دیگر کار از کار گذشته است.
وی با بیان اینکه برخی سم‌پاشی جنگل را پیشنهاد می‌کنند، اظهار کرد: سم‌پاشی جنگل‌ها اصلاً روش منطقی نیست و از نظر علمی نیز رد شده است بلکه زمانی که این آفت به‌صورت کانونی فعالیت داشت امکان سم‌پاشی وجود داشت تا جلوی آن را گرفت که نمونه آن پارک بنفشه در محدوده هتل پارسیان خزر چالوس بود.
رئیس انجمن جنگلبانی کشور تصریح کرد: برخی کارشناسان که حتی پای خود را داخل جنگل نگذاشته بودند و تنها از روی عکس و تصاویر قضاوت می‌کردند مدعی شده بودند که این شمشادها جوانه می‌زنند و به طبیعت برمی‌گردند ولی تنها ما بودیم که هشدار دادیم دیگر قابل بازگشت نیستند.
وی بیان کرد: برخی شمشادهای خشک شده هم که در برخی مناطق جوانه مختصر می‌زنند کمتر از 3 درصد است که جوانه آنها در قسمت انتهایی شاخه دیده می‌شود و این مقدار جوانه جوابگوی تغذیه اندام درخت شمشاد نیست تا انرژی لازم را به درخت برساند و البته همین جوانه‌ها هم مورد حمله آفت شب پره قرار می‌گیرند.
رئیس انجمن جنگلبانی کشور افزود: آفت شب پره چند نسل در طول سال دارد و متأسفانه الان از پوست درخت هم تغذیه می‌کنند و درخت را از پای در می‌آورد و نمی‌توان به این جوانه زدن‌ها دل‌خوش کرد.
کیادلیری با اشاره به اینکه شمشادها بسیار بسیار کندرشد هستند که گونه نادر آن در جهان به نام ایران ثبت شد، گفت: گونه قطری آن بسیار کندرشد است به طوری که یک درخت شمشاد با قطر 20 سانت دارای سن 200 ساله است و خشک شدن هر یک درخت شمشاد یعنی 200 سال را از دست دادیم./فارس